Cyborgi, trolle i boty mogą wypełnić Internet kłamstwami i półprawdami. Widzimy to od lat w obszarze wojen pomiędzy partiami politycznymi. Dzisiaj trolling stał się istotnym narzędziem wykorzystywanym w wojnie pomiędzy Ukrainą a Rosją. Zrozumienie technik stosowanych przez trolli jest kluczem do poznania sposobu rozpowszechniania się dezinformacji w Internecie.

Propaganda, trolling, Pożyteczny Idiota

Propaganda, trolling, Pożyteczny Idiota to różne pojęcia. Na początek: czym jest propaganda? Propaganda to „celowe oddziaływanie na zbiorowości i jednostki zmierzające do pozyskania zwolenników i sojuszników, wpojenia pożądanych przekonań i wywołania określonych dążeń i zachowań. Zwykle celem jest upowszechnienie (narzucenie odbiorcom) trwałych postaw; wtedy propaganda jest jednym z kanałów indoktrynacji” (Słownik PWN). Celem propagandy jest zanik samodzielności odbiorcy, zatarcie różnicy między informacją o obiektywnych faktach a narzuconą oceną. Często jest ona niezwykle agresywna i konsekwentnie powtarzana. Jej celem jest podporządkowanie grupy ludzi, kształtowanie w społeczeństwie uprzedzeń lub poparcia dla określonych poglądów.

Kim jest troll?

W komunikacji internetowej mianem trolla określa się osobę, która prowokuje spory, np. poprzez poruszanie kontrowersyjnych tematów lub atakowanie innych uczestników. Natomiast fabryka trolli to podmiot prowadzący w Internecie działalność propagandową o charakterze dezinformacyjnym. Celem tych działań może być np. nieuczciwe atakowanie przeciwników politycznych, konkurencyjnej firmy lub inny rodzaj aktywności wskazany przez zleceniodawcę.

Kto jako pierwszy stworzył fabrykę trolli? Tego nie wiadomo. Termin “fabryka trolli” zaczął pojawiać się na szerszą skalę w doniesieniach medialnych w 2015 roku. Co ciekawe, miała ona bardzo szacowną nazwę (Internet Research Agency) i była zarządzana przez oligarchę Jewgienija Prigożyna. Celem 300 pracowników było publikowanie w Internecie, głównie w mediach społecznościowych, wpisów chwalących prezydenta Rosji Władimira Putina i krytykujących kraje, które nie popierają Rosji. Działalność tej fabryki trolli była początkowo związana z aneksją Krymu, następnie z wyborami prezydenckimi w Stanach Zjednoczonych.

Pracownicy fabryk trolli nie tylko tworzą wiadomości, ale także odpowiadają na komentarze i biorą udział w dyskusjach online. Mogą także symulować spory, aby zwiększyć wrażenie realności fałszywych profili, za pomocą których rozpowszechniają tworzone przez siebie treści.

Główny cel trolla

Kluczowe dla zrozumienia tego, jak działa troll jest uświadomienie sobie, że podstawową techniką jego działania jest mieszanie prawdy z kłamstwem, pobudzanie kontrowersyjnych i trudnych tematów, sianie wątpliwości lub utwierdzanie zwolenników w jedynym słusznym poglądzie.

Troll, dając proste i atrakcyjne odpowiedzi na złożone tematy, gra na naszych emocjach odwołując się często do alternatywnej wersji rzeczywistości. Ulubionymi motywami trolli jest odwoływanie się do wolności, zauważania prawd ukrytych przed „skorumpowanymi mediami”, walka z systemem, rządem czy korporacjami. Dość często firmy MLM sprzedające suplementy diety w swojej opowieści marki wykorzystują metody trollingu. Technika ta polega na opowieści w myśl której genialny naukowiec odkrywa cudowny produkt, który jest blokowany przez przekupne środowisko profesorów medycyny. Firma, chcąc dać klientom lepsze życie i zdrowie, oferuje swoje unikalne produkty. Brzmi znajomo? Po więcej odsyłam do opisu archetypu Buntownika.

Pożyteczny Idiota

Termin Pożyteczny Idiota odnosi się do osób, które z własnej woli rozpowszechniają działania propagandowe i dezinformacyjne, ponieważ wiadomości rozpowszechniane przez fabryki trolli są zgodne z ich poglądami i  ideologią. Co więcej, badania wskazują, że fałszywe newsy rozprzestrzeniają się szybciej niż te prawdziwe prawdopodobnie dlatego, że mają na celu przyciągnięcie uwagi. Badania MIT, w których analizowano ponad 126 000 newsów udowodniły, że fakenewsy rozpowszechniają się 6 razy szybciej niż prawdziwe wiadomości i dzięki temu docierają do większej ilości osób. Przykładem może być fałszywa informacja, że PornHub zablokował Rosjanom dostęp do serwisu. Dlaczego trolle upowszechniają tak absurdalną wiadomość? By zachwiać naszym poczuciem pewności, co jest prawdą, a co nią nie jest.

Co produkują fabryki trolli?

Pamiętajmy, że podstawowym narzędziem trolla jest łączenie kłamstwa z prawdą, lub zdarzeniami prawdopodobnymi. Celem jego działania jest dezinformacja, osłabienie morale przeciwnika i zniechęcenie, skłócenie społeczeństwa, zdobycie poparcia dla swojej wizji działania, szkodzenie gospodarcze przeciwnej stronie.

Dezinformacja

Dezinformacja, szczególnie podsuwana mającym autorytet osobom, służy zniechęceniu i odwróceniu uwagi od sedna sprawy. Zazwyczaj będą to:

1. Prawdopodobne kłamstwa
2. Osłabienie morale i zniechęcenie
3. Odwołanie do egoizmu ludzkiego i „zdrowego rozsądku”
4. Wykorzystanie negatywnych stereotypów

Co powinno Cię zaniepokoić? Pierwszy scan profilu

Nie wiemy kto jest trollem a kto Pożytecznym Idiotą. Warto jednak zwrócić uwagę na sygnały, które powinny wzbudzić w nas czujność.

1. Dziwna nazwa konta np. Jan Kowalski (oczywiście to może być prawdziwy człowiek 😊), JaKa. Generalnie jeśli ktoś ukrywa swoją tożsamość znaczy, że chce coś ukryć.
2. Patetyczne odwołanie się przy nazwie do wyższych wartości – najczęściej do wolności (imię i nazwisko – Niezależny Obywatel). Często może być to znana osoba (influencer). Jego posty będą prawdopodobnie dość monotematyczne i podkręcające emocje. Najczęściej także nie znajdziemy na jego profilu informacji związanych z jego życiem prywatnym, rodziną, przyjaciółmi itp.
3. Zbyt wyidealizowane zdjęcia, brak zdjęcia, monotematyczność postów, nagłe ożywienie aktywności lub nadaktywność przez całą dobę. Wszystkie te elementy powinny zwiększyć naszą czujność.
4. Nagła zmiana zainteresowania i tematyki, np. grupy antyszczepionkowe w 90% nagle stały się prorosyjskie (źródło: ibims.pl).

Ostatnia rada: jak nie zostać Pożytecznym Idiotą wspierającym trolle?

Badania wskazują na dwa główne czynniki ułatwiające zostanie Pożytecznym Idiotą.

Pierwszym czynnikiem, wpływającym na nieświadomy trolling, jest nastrój danej osoby. W eksperymencie przeprowadzonym przez Business Insider okazało się, że ludzie wpadający w negatywne nastroje znacznie częściej zaczynają trollować. Trolling jest także najczęstszy późno w nocy, a rzadziej rano. No i uważaj szczególnie na poniedziałkowy poranek!

Drugim czynnikiem jest kontekst dyskusji. Jeśli dyskusja zaczyna się od “komentarza trolla”, jest dwa razy bardziej prawdopodobne, że zostanie później trollowana przez innych uczestników, w porównaniu z dyskusją, która nie zaczyna się od komentarza trolla.

W rzeczywistości komentarze trolli mogą się sumować. Im bardziej emocjonalna dyskusja, tym szybciej będzie się rozprzestrzeniać w sieci. Ponieważ to negatywne zachowanie nadal się rozprzestrzenia, trolling może stać się normą w określonych społecznościach, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie powstrzymany.

Wiele “trolli” to po prostu zwykli ludzie, którzy odreagowują zły dzień. Zrozumienie, że jesteśmy odpowiedzialni zarówno za inspirujące, jak i przygnębiające rozmowy, które prowadzimy online, jest kluczem do bardziej produktywnych dyskusji online.

Gdzie szukać wiarygodnych informacji?

1. Zdecydowanie lepszym źródłem informacji są duże, tradycyjne, prestiżowe serwisy. Czasami, szczególnie w tematach politycznych, mogą one realizować swój program wspierając z różnych powodów daną partię polityczną. Mimo wszystko mają one zdecydowaną przewagę nad mniejszymi stronami. Dysponują doświadczeniem, pieniędzmi i wiedzą.
2. Nie szukaj wiadomości w mediach społecznościowych. Sprawdzaj kto publikuje: nazwisko, doświadczenie, specjalizacja (influenserzy specjalizujący się w “byciu celebrytami” mogą czasem w przypływie emocji udostępniać dane, które niekoniecznie muszą być prawdziwe). Zamiast śledzić celebrytę modowego, lepiej szukać informacji w organizacjach specjalizujących się w danej dziedzinie.
3. Zamiast śledzić newsy, skup się na czytaniu raportów. Kompleksowe spojrzenie na sytuację uspokaja emocje, szczególnie te związane ze strachem. Kompulsywne sprawdzanie newsów powoduje, że jesteśmy zalewani wiadomościami o tym samym, wysokim natężeniu emocjonalnym. Uwierz mi, że wystarczy rano i wieczorem sprawdzać informacji w wiarygodnym źródle, by mieć aktualny obraz sytuacji na świecie.
4. Nie podawaj dalej wiadomości, bo przypadkowo możesz przyczynić się do rozpowszechniania dezinformacji.
5. Strach i intensywne emocje są zazwyczaj złym doradcą – włącz mózg. Im bardziej emocjonalny wpis, tym większą ostrożność należy zachować udostępniając go lub komentując. Szczególnie dotyczy to negatywnych emocji. Stara dobra rada „zachowaj spokój i rób swoje” jest w dzisiejszych czasach szczególnie aktualna.
6. Pamiętaj jaki jest cel trolla: skołować, zachwiać wiarę, przestraszyć, zdemotywować lub zmotywować do akcji impulsywnych. Rozprzestrzeniając szkodliwe treści (nawet jeśli są prawdziwe) wspierasz cele trolli.

Do napisania tego tekstu skłonił mnie film opublikowany przez Michała Sadowskiego https://www.youtube.com/watch?v=BHvZ3UQ0KF8&ab_channel=MichalSadowskiTravel